Kunst Met Een Verhaal

Ik zat zo'n vier maanden in mijn psychose (de nasleep was natuurlijk langer) en de datum van een grote danswedstrijd in Parijs naderde. Ik had daar al in de finale gestaan, als tweede Nederlander ooit. Ik zat op mijn hoogtepunt van mijn carriere als danser. En ik werd uiteindelijk nog wereldkampioen ook. Dat was heel raar.  Ik leefde twee dagen in een extase, maar kwam daarna in een diepe put, want ik dacht: Ja, en nu? Als ik nu zou doodgaan, wat dan? Wat heb ik gedaan voor anderen? Ik merkte dat door de psychose mijn dans extra diepgang had gekregen. Mijn zijn was veranderd en daarmee ook mijn zelfexpressie. 

Zocht je meer naar contact met je omgeving door die ervaring?
Ja, want ik kreeg erkenning voor mijn prestatie en niet voor mijn 'zijn' en dat vond ik leeg. Ik ontdekte dat mijn droom om de beste te worden gewoon 'ego-driven' was. En waar ik uiteindelijk echt om geef, is wat ik voor andere mensen heb gedaan. Ik heb dat heel erg beleefd bij het overlijden van een Molukse vriendin. Ik heb op haar begrafenis gedanst op een van haar favoriete nummers. De familie was heel dankbaar. Er kwam heel veel los bij mij.

Je geeft nu danslessen aan anderen, kun je daar iets meer over vertellen?
Ja, het begon als experiment. Na mijn psychose heb ik veel onderzoek gedaan binnen spiritualiteit, somatiek en psychologie. Ik merkte toen: hé, ik kan mijn ervaringen nu nog beter vertalen. Na een paar jaar voelde ik me hersteld en ik dacht: als dit voor mij kan werken, kan het ook voor andere mensen werken. Maar dat is natuurlijk ook gevaarlijk gebied.

Waarom is het gevaarlijk?
Omdat je schade kunt aanrichten als je ingaat op trauma's. Ik heb daarom eerst geëxperimenteerd met dansers die ik kende. Op een gegeven moment merkten ze dat ze groeiden, dat bepaalde trauma's niet meer zo heftig waren. Zo kwamen we tot bepaalde oefeningen die werkten. Op die manier ontwikkelen we een bepaalde methodiek waarin mensen kunnen worden opgeleid. 

Binnen deze groep ontstaat zo een hechte band, omdat je samen dingen doorwerkt. Je kent elkaar door en door en je vertrouwt elkaar. En ook al schiet soms iemand door, dan neem je het niet persoonlijk omdat je een ego-loze relatie met elkaar hebt. Dat is een inspiratiepunt voor mij. Vooral als je ziet dat een leerling een eigen groep draait, terwijl hij een half jaar geleden nog geen contact durfde te maken. Dan zie je wat mogelijk is als je minder waarde hecht aan je eigen ego.

Je bent een danstherapeut?
Ik noem mezelf liever bewegingskunstenaar. Mijn intentie is om met beweging mensen te helen, ze te doen bewegen vanuit een bepaalde emotie. Dat had ik als klein kind al. Toen wilde ik ook altijd in contact blijven met de ander. Dat is nog sterker geworden na mijn psychose. Ik was na mijn psychose hyperalert op mijn omgeving. Ik wilde me veilig voelen in mijn omgeving. Ik kon al heel jong beweging lezen en op die manier kon ik mijzelf veiligstellen door te lezen wat er non-verbaal werd verteld.

Als ik met mijn beweging emotie wil overbrengen, dan moet het echt zijn. Daarvoor moet ik mezelf in een bepaalde staat brengen. Als de emoties authentiek zijn, kan dat leiden tot een 'catharsis'. Door je negatieve ervaringen in het licht te brengen, kan dit transformeren tot iets moois of kunst of whatever. Door eigen ervaringen van mishandeling als kind, kan ik bepaalde pijn makkelijk nabootsen. Pijn was als kind mijn eerste bewegingsemotie. Ook in mijn solo bijvoorbeeld waarbij ik mezelf letterlijk begon te slaan. 

Het viel me op dat je je spieren dan aanspant.
Ja dat is zo'n beetje mijn specialiteit; ik heb best wel volledig controle over mijn spieren. Ik kan heel scherp bewegen en bepaalde bewegingskwaliteiten gemakkelijk overbrengen.
Bijvoorbeeld 'popping'; het snel spannen en ontspannen van de spieren, zodat er een bepaalde beweging, zoals een schok door mijn lichaam gaat. Pijn is daarvoor een hele gemakkelijke emotie. 

Want als je pijn of angst hebt dan verstijf je, dan worden de spieren hard. En als je loslaat ontspannen de spieren weer. Zo kun je ook een trauma loslaten. Als ik steeds vaker een emotie of trauma opnieuw onderga in mijn verbeelding, dan wordt het steeds gemakkelijker om er uit te gaan. Dan wordt het een keuze. Nu is het een keuze van mij om het donkere te ondergaan en er ook weer uit te gaan. Daardoor is het niet meer zo n groot ding voor mij.

Wat is de invloed van psychose op het ego?
Mijn psychose was een aftakeling of het afsterven van een groot gedeelte van mijn ego, mijn oude ego, zonder dat ik het zelf wilde. In mijn oude ego voelde ik me kut, ik had het zelf niet door. Het was zo een heftige ervaring en ik wist op dat moment: ik kan niet meer dezelfde persoon zijn na vandaag. Omdat het een hele grote impact op mijn zijn had gehad en tegelijkertijd leek het net of er niets was gebeurd.

Ik voelde me opeens klein, machteloos. Ik was heel gevoelig en bang in de periode na mijn psychose. Voor mijn psychose was ik erg ambitieus; mijn ego was aan het groeien. Na mijn psychose was dat helemaal weg. Als iemand mij aankeek, raakte dat heel mijn zijn. Dan kon ik letterlijk andermans verdriet, pijn en emotie voelen, zien en horen. En die gevoeligheid maakte me kwetsbaar, maar na een aantal maanden begon het minder pijn te doen. Ik was in die periode veel bezig met zelfreflectie en psychologie. Ik kon zien dat mijn ego zich opnieuw begon te vormen. Alleen dit keer was ik er bewust van. In je kindertijd ben je er niet bewust van. Ik merkte dat mijn ego nu een heel andere vorm kreeg. En dat ik me minder identificeerde met mijn ego. 

Kun je dat toelichten, de relatie tussen lichaam en zijn?
Als ik onbewust ben over hoe ik beweeg, ben ik me onbewust van een deel van mijn zijn. Het enige ding wat ik echt heb is mijn lichaam en als ik daar onbewust over ben resulteert dat ook in mijn zijn. Als ik bijvoorbeeld mijn woede niet uit, resulteert dat ook op een bepaalde manier in mijn lichaam. Terwijl het wel een gezonde emotie is die geuit moet worden. Ik kan dat doen in een veilige omgeving met alleen mijn lichaam zonder echt woede te uiten naar andere mensen. 

Het lichaam weet zichzelf best goed te helen eigenlijk. Daar bewust van worden en daar actief mee bezig te zijn, dat is eigenlijk hetgeen waar Amenti-MoveMeant voor staat. Het is dus belangrijk dat de dansvloer een veilige plek is. Daarom bestaat er geen goed of slecht in onze les. Wij bekritiseren nooit iemand en dat geeft ze een heel veilig gevoel van zijn. We praten vaak nog lang na en mensen kunnen ook nog met elkaar in gesprek op onze Facebook groep

Maar in de buitenwereld is het niet altijd veilig
Het grootste verschil is dat de buitenwereld toch best koud kan zijn. Want dan krijg je weer te maken met mensen die in hun ego zitten. Daar kun je weer op gaan reageren, waardoor je kunt terugvallen. Je omgeving wilt bepalen hoe je functioneert. Dus als jouw zijn langzamerhand verandert, maar jouw omgeving niet, dan houdt dat je een beetje tegen. Ik heb mijn omgeving langzamerhand moeten veranderen. 

Dat deed ik door afstand te nemen van sommige mensen en mijn eigen vrienden te kiezen.  Dat vereist veel moed en energie, zeker in het begin. Ik kom uit een omgeving van Jehova's en daar is een strenge sociale controle. Dat is een van de redenen voor mijn verkramptheid; omdat ik van kleins af aan niet mezelf kon zijn.  

Hoe ben je op het idee van Amenti gekomen?
Ik was als kind al heel nieuwsgierig. Ik was te jong voor bijbelles, maar ik wilde toch meedoen. Ik stelde toen allerlei vragen, maar de docent zei: 'Dat hoef je niet te vragen.' En dan dacht ik: ja, waarom niet? Ook in het gezin was de stemming niet heel vrolijk. Mijn familie komt uit Kaap Verdie. Ons gezin was als eerste in Nederland, in Spangen. Dat bracht bij mij ook een interesse in cultuur en geschiedenis. Als er muziek op stond klom ik op tafel en begon te bewegen. De familie werd daar dan blij om en moest dan lachen. 

Wat is Amenti? 
Amenti was een mythische plek uit het oude Egypte waar mensen aan het eind van het leven zich konden testen. En als daar door heen kwamen dan transcendeerden ze naar het volgende niveau, zo niet dan stierven ze. Het hielp me een besluit te nemen over mijn eigen trauma: oplossen of slachtoffer blijven. Of ik zou het fixen of ik zou een slachtoffer blijven en mijn carriere stoppen. Het was een beetje een zelfde strijd die ik moet voeren destijds bij Amenti.

Ik geef les aan diverse mensen, van architecten tot aan zangers tot aan bouwvakkers. Dit zijn allemaal mensen die niet gewend zijn te dansen, maar die toch op een veilige plek een bewegingskwaliteit weten te ontwikkelen en zo hun relatie tussen hun lichaam en hun zijn verbeteren. Dat is wat ik teweeg breng met mijn Amenti-move-ment cursus.

Met wat voor projecten ben je nu bezig ? 
Op dit moment ben ik freelance danser. Ik ben met veel  verschillende projecten bezig. Ik werk voor het Nationaal Ballet aan  'Grimm' . En aan een productie 'Aghori' Dat gaat over het pad naar verlichting. Voor de rest ben ik op tournee met zangeres Sevdaliza. En zelf werk ik aan mijn Amenti Collective. Daarmee ontwikkel ik mezelf als dansmaker en ontwikkel ik mijn eigen bewegingsmethodiek. 

Wat zou je nog willen bereiken over vijf jaar?
Ik was altijd heel doelgericht. Nu probeer ik meer te focussen op het proces. Los van theatermaker of dansmaker. Uiteindelijk zie ik Amenti als een instituut waarbij mensen bewust worden over hun zijn in relatie tot hun lichaam; tussen body and soul.       
Proberen te verbeteren zonder dat er gebokst moet worden van je-bent-dit of je-bent-dat. Ik ben heel gemotiveerd om mijn bewegingstherapie verder te ontwikkelen. Wiebke Kan is mij aan het pushen om methodiek uit te wisselen met zijn leerlingen. Dansen is nu voor mij een medium waar ik mensen mee kan inspireren en helpen.

Welk advies zou jij hebben voor mensen die een psychiatrische achtergrond hebben?
Ik was en ben nog steeds een angstig persoon. Ik heb geleerd: angst is je kompas naar groei. Het feit dat ik voor het eerst moest spreken, over mijn psychose, daar was ik heel bang voor, maar  heeft me uiteindelijk meer kracht gegeven. Als ik iets eng vind, dan vraag ik mij af: waarom ben ik hier bang voor? 

Als ik het heel eng vind om in mijn eentje in het buitenland ergens te gaan zitten  eten, als ik door mijn psychose nog een klein beetje pleinvreesachtig ben, weet ik nu: oke, ik vind het eng. 'Gil, dat gaan we gewoon vandaag doen!' Dan ga ik het restaurant binnen, bestellen, ben ik in Frankrijk, ik ben een veganist, dat helpt ook niet echt in Frankrijk. Dan voel ik letterlijk mijn lichaam onrustig zijn en dan bel ik mijn anker op: 'Ik ben in een restaurant.' 'In je eentje?' Ik zeg: 'ja, in mijn eentje' En dan zei zij: 'Goed zo, eindelijk!' Nu is dat voor mij niet meer zo eng om te doen.

Je moet een stap zetten?
Angst zet je letterlijk in je omgeving vast. Als mens moet je gewoon blijven bewegen; onderzoek je angst. In kwetsbaarheid zit kracht. Vroeger praatte ik heel binnensmonds en daar ben ik expres tegenin gegaan. Ik heb theater gestudeerd om me te leren formuleren, zodat het steeds makkelijker werd om te praten. En elke keer als ik dan klaar ben, denk ik: Oh ja, zelfs het praten heeft al een helend effect.

Copyright foto's: Mark Engelen, Danser en Artistic Director : Gil Gomes Leal